Ang Labandera

Ang Labandera

Sugilanon ni Isaac Bashevis Singer

Hinubad ni Omar Khalid

 

(Ang Magsusugilanon: Si IBS usa ka Hudeyo. Mananaog siya sa prestihiyosong Nobel Prize sa Katitikan tungod sa talagsaong matang sa reyalismo nga iyang gipasiugdahan. Ang iyang mga nobela ug sugilanon gihubad na ngadto sa lainlaing pinulongan. Nabantog siya sa maisogong pagdala sa kulturang Hudeyo ngadto sa pagtagad sa kalibotan.

(Ang Taghubad: Si OK nailhan isip maghuhubad sa klasikong mga sinulat ngadto na sa Sinugboanong Binisaya. Lakip sa iyang nahubad mao ang mga obra nilang Gabriel Garcia Marquez, Edgar Allan Poe, David Updike, Anton Chekhov, Guy de Maupassant ug uban pa. Usa usab siya ka kritiko sa katitikan ug kulturang bisdak; nagsulat og mga tratasyong pilosopikanhon sa pinulongang namat-an niyag kahayag. Siya ang pangulong editor sa Budaya— usa ka katitikanhong mantalaan nga nag-unod sa mga bag-ong tingog sa katitikang binisaya.)

 

ANG among pinuy-anan wala kaayoy pakigsandurot ngadto sa mga Gentil. Ang nagbinugtong nga Gentil sa tibuok balay mao lamang ang among dyanitor. Ug ma-Biyernes lang sab siya moanha alang sa iyang tip, nga gitawag namog iyang "pang-Biyernes nga salapi". Anha ra siya kutob sa pultahan, motukas sa iyang kalo, ug tunolan sa akong inahan ug unom ka groschen.

 

Gawas sa dyanitor, aduna usay Gentil nga labandera nga tigulang nga moanha sa balay aron pagkuha sa mga labhanan. Ug kining akong sugilanon bahin ning maong tigulang.

Gamay siyang babaye, tiguwang, ug kunoton na ang agtang. Sa pagsugod niyag panglabada dinhi kanamo, sobra na siya sa setenta. Sagad ugod sa mga Hudeyo nga sama kaniyag edad masakiton na, luyahon, ug huyang nag lawas. Ang tanang tigulang babaye sa among kadalanan bako na ug magsungkod kon molakaw. Apan kining labandera, bisan sa iyang kayagpis ug kagamay, nagbaton og kapiskay nga lagmit iyang nasunod sa kabos nga mga kagikan. Tunolan siya ni Nanay og hampuog sa mga labhonon nga natigom sulod sa pipila ka semana. Iya kining alsahon, ipahiluna sa gamay niyang abaga, ug dad-on ngadto sa iyang panimalay. Sama kanamo, nagpuyo usab siya sa Dalan Krochmalna, apan sa pikas tumoy, haduol na sa Wola. Kon imong lakton, mokabat tingalig usa ug tunga sa takna.

 

Ug paglabay sa duha ka semana, iya usab dalhon pagbalik kanamo ang mga linabhan. Ug dili tiaw ang kalipay ni Nanay kon makita ang among labandera kay ang matag piraso sa seda daw pilak nga naggilak-gilak sa kalimpiyo. Maayo usab kaayo kining pagka plansa. Apan dili mahal, sama sa uban, ang iyang bayad. Sa tinuod lang, usa siya ka maayong kaplag. Busa giandam na kanunay ni Nanay ang bayad tungod kay layo na kaayo kon pabalikon pa ang among labandera.

 

Niadtong mga panahona, dili sayon ang pagpanglabada. Walay agwas ang tigulang ug magsag-ob pa siyag tubig gikan sa poso. Aron ang mga seda mogawas nga limpiyo, kinahanglan kining kusokusoan sa pasong, humolan og puti nga soda, waswasan, pabukalan sa dako nga kaldero, almirolan, ug unya plansahon. Ug himoon kini sa napulo ka subli sa matag piraso. Ug ang pagpauga! Dili kini mahimo nga ihamyang lang sa hayhayan sa gawas tungod kay anaa ang mga kawatan. Kon tingtugnaw, kadali rang mangapulpog sama sa bildo ang seda kon pananglit hitandogan. Dili sab mahimo nga adto kini ibutang sa lawting kay tua man ang mga personal nga gamit. Ang Diyos lang ang nasayod kon unsa ang pag-antos sa tigulang niining pagpanglabada bisan sa kalisod.

 

Mahimo man unta siyang magpakilimos sa pultahan sa simbahan o kaha mosulod sa mga sagopanan sa mga kabos ug tigulang. Apan anaa kaniya ang usa ka matang sa garbo ug gugma sa buluhaton diin maoy sagad nga birtud sa mga Gentil. Dili buot sa tigulang nga mahimong palas-anon, busa, siya mismo ang midala sa kaugalingong lulan.

 

Makasulti og pipila ka pulong Polish ang akong inahan, ug ganahang makighinabi ang tigulang kaniya sa bisan unsang butang. Pinangga ko sa tigulang ug magsige siyag ingon nga susama kuno kog nawong ni Hesus. Subli-sublion niya kini matag higayon nga siya moanha kanamo, ug si Nanay manglimu'k ug mohunghong sa iyang kaugalingon: "Hinaot nga ang iyang mga pulong masaliyab ngadto sa kamingawan."

 

Adunay anak nga adunahan ang tigulang. Wa na hinuon ko mahinumdom kon unsa kadtoy negosyo niini. Naulaw kaayo ang maong anak sa iyang inahan ug wa gyod moduaw nga magkakita sila. Bisag usa na lang ka groschen, wa gyod kiniy gikatunol. Ang hitabo gisugid sa tigulang sa way pupanagana. Usa ka adlaw, ang iyang anak naminyo. Ingon sa maayo usab ang napangasawa niini. Didto sa simbahan ipahigayon ang kasal. Wa imbitara sa anak ang iyang inahan. Apan bisan pa niini, miadto ang tigulang sa simbahan ug nagpaabot sa iyang anak didto sa hagdan nga makakita sa iyang anak kauban sa "batan-ong babaye" didto sa altar.

 

Ang sugilanon sa way balatiang anak nagbilin og halawom nga impresyon sa akong inahan. Nagpunay siyag sulti bahin niini sulod sa usa ka semana, bulan. Usa kadto ka dakong kapakyasan sa institusyon sa pagka inahan. Magkanayon si Nanay: "Mao ba kanay ibugti sa mga anak sa pagsakripisyo sa ilang inahan? Ang inahan mibuhis sa kataposan nilang kusog ug ang anak wa diay igbawos."

 

Ug sundan kini niya sa itom nga mga pangagpas nga siya dili sab makaseguro sa kaugalingon niyang mga anak: Kinsay nasayod sa ilang buhaton sa umaabot? Hinuon, wa kini makapugong sa iyang pagdidikar diri kanamo sa iyang mga paningkamot. Kon dunay mga himan-is sa balay, iya kaming pinigan ug isalin alang kanamo ug mag-imbentog bisan unsang rason nganong siya di ganahan motilaw niini. Maantigo siya sa mga pangdani nga gikan pa sa karaang panahon, ug mogamit siya sa mga panultihon nga iyang nasunod gikan sa henerasyon sa debotong mga inahan ug apohan. Kon pananglit usa ka anak ang mag-antos sa usa ka sakit, moingon siya: "Ako ang imong lukat ug malabwan mo ang kinabuhi sa akong bukog." O kaha moingon siya: "Ako na ang lukat sa imong kuko." Kon mangaon mi, sagad moingon siya: "Kahimsog sa uyok sa imong bukog."

 

Usa ka adlaw sa dili pa ang unang subang sa Bulan, hatagan kami niya og karmelitos nga giingong makasanta sa bitok. Kon usa kanamo ang mapuling, iyang tilapan ang among mata hangtod nga ang puling mawala. Paugomon sab mi niyag dulse nga daw bato nga makasanta sa ubo. Matag karon ug unya, iya kaming panalanginan batok sa daotang mga mata. Nagtuon siya sa mga librong "The Duties of the Heart", "The Book of the Covenant" ug uban pang seryosong pilosopikanhong basahon.

 

Balik sa labandera, usa kadto ka tingtugnaw nga hilabihan. Ang kadalanan nangiyugpos sa nagpamaak nga katigmi. Bisan unsaon namog painit ang among dapogan, ang mga bentana puston gyod sa yamog ug kapyotan sa mga tipaka sa yelo. Gitaho sa mga pamantalaan nga daghan ang patay. Misaka ang presyo sa uling. Di mabangbang ang tingtugnaw nga ang mga ginikanan napugos og pahunong pagpatungha sa ilang mga anak sa cheder, ug bisan ang mga tulunghaang Polish nanera.

 

Usa niana ka adlaw, ang tigulang labandera (nga karon dul-an na sa otsento anyos), mitungha sa among balay. Ubay-ubay gyong labhonon ang nagtapun-og sulod sa miaging mga semana. Gihatagan siya ni Nanay og takuri sa init nga tsaa aron mainitan ang iyang tiyan. Diha say tinapay. Ang tigulang milingkod sa silya sa among kosina, nagkuray. Iyang gidangdang ang iyang kamot sa takuri. Nakita ko ang iyang mga tudlo nga naglumbid nga ilhanan sa pagkabun-og sa buluhaton, ug lagmit sab tingali sa artraytis. Talagsaon ang kaputi sa iyang kuko. Kining mga kamota nagsulti sa panaog-daog sa tawo, sa kakugi sa buhat dili lamang segun sa limitasyon sa iyang mahimo kondili saylo pa iyang kagahom.

Giihap ug gilista ni Nanay ang mga labhonon: kamisin, kamison, hapin sa kutson, punda, kurtina. Ug, oo, ang Gentil nga labandera molaba usab niining mga balaang panapton.

 

Ang tapun-og sa labhonon labihan kadako, mas dako kay sa kasagaran. Sa dihang gitungtong na sa tigulang sa iyang abaga, halos siyang dili makita. Sa sinugdan, nabarag siya nga abi nakog madat-ogan siya sa dala. Apan ingon sa dunay kusog nga naglimpuwag sa iyang kaugalingon nga nagpanawag: Dili, dili ka matumba. Ang usa ka asno mahimong matumba sa dala niining lulan apan dili ang tawo— ang tawo nga maoy korona sa kalalangan.

 

Makalilisang tan-awon ang tigulang nga nagsusapinday dala ang dakong putos, ngadto sa katugnaw, diin ang niyebe uga sama sa asin ug ang hangin nagsamual sa abogong huros, sama sa multo nga nagsayaw sa katigmi. Makaabot kaha intawon ang tigulang sa Wola?

Nawala siya sa among panan-aw. Nanghupaw si Nanay ug militok og hilom nga pag-ampo alang sa tigulang.

 

Sagad, ibalik sa tigulang ang mga linabhan human sa duha, labing dugay, tulo ka semana. Tulo ka semana ang milabay, upat, lima, ug wa gyoy tigulang nga nahibalik. Hapit na ming way ikasul-ot. Mas misamot pa ang katugnaw. Sa tan-aw nako, ang kable sa telepono midako na sama sa pisi. Ang mga sanga sa kahoy nahisama na sa bildo. Labihan ka daghan sa niyebe nga ang kadalanan wala na magtupong, ug ang mga padausdos mahimo nang padaganon nga walay kalainan sa atua ka sa bakilid. Ang maluluy-ong mga tawo naghaling og kayo sa kadalanan nga magamit sa mga latagaw nga mainitan ang ilang tiyan ug makasugbag kamote kon anaa man silay masugba.

 

Alang kanamo, ang wa pagtungha sa tigulang usa ka dakong kawad-on. Nagkinahanglan mi sa linabhan. Wa man sab god mi masayod sa kompletong adres sa tigulang. Nagduda mi nga siya nakuyapan unya namatay. May panaghap si Nanay adtong kataposang higayon nga migikan ang tigulang sa balay— nga dili na namo makita ang among mga butang. Nakakita siyag pipila ka dugnit; iyang gilabhan ug gipangsulsihan. Nagsubo mi dili lang sa nawala namong mga biste kondili lakip na sa tigulang labandera nga nahimo na namong suod tungod sa iyang matinud-anong pag-alagad sulod sa nanglabayng katuigan.

 

Duha ka buwan ang milabay. Wala na ang katigmi, ug miabot na lang usab ang laing bulhot sa tingtugnaw. Usa ka gabii, samtang si Nanay nagsulsi sa usa ka kamisin tapad sa de gas nga lampara, natukas ang pultahan ug milusot ang usa ka gamay nga tayhop sa aso ug gisundan sa higanteng putos. Miguho ang ulo sa tigulang; gusbat ang iyang nawong sa katugnaw— puti kaayo sama sa seda. Nanglusot ang pipila ka hibla sa ubanon niyang buhok sa bandana nga naglikos sa iyang nawong. Daw gituok ang singgit ni Nanay. Mora bag usa ka minatay ang nakasulod sa among balay. Midagan ko paingon sa tigulang ug gitabangan siya nga madiskarga ang iyang dala. Mas sapsing siya karon, mas bako. Misamot og kakunot ang iyang nawong ug nagsigeg kiling ang iyang ulo nga daw nagpamalibad. Wa siyay nalitok nga tatawng pulong apan dunay butang nga giyamyam ang iyang wait niyang kupos.

 

Dihang ingon sa naulian na ang tigulang, misugid siya namo nga siya nagmasakit, grabe nga sakit. Kon unsa kadtong iyang sakit, wa na ko mahinumdom. Sa iyang pagmasakit, dihay mitawag og doktor, ug ang doktor nagpatawag og pari. Diha usay nagpahibawo sa iyang anak. Hinuon, nagpadala man kini og salapi alang sa lungon.

 

Apan ang Labing Gamhanan dili pa gyod buot nga kining mainantosong kalag mapukan. Naunsa ba nga imbes mamatay nag-anam man hinuog alibyo ang iyang kahimtang, naayo, ug sa dihang makatindog na siya, mibalik siyag panglaba dili lang kanamo kondili sa pipila ka pamilya nga iyang suki.

 

"Dili ko mahimutang sa katre kon makahunahuna sa mga labhonon," pasabot sa tigulang.

 

"Kining pagpanglaba dili man tingali makapatay nako."

 

"Sa tabang sa Ginoo, mabuhi ka hangtod sa edad nga usa ka gatos ug kawhaan," matod sa akong inahan uban ang panghinaot.

 

"Dili kana itugot sa Diyos! Unsay gamit nianang taas nga kinabuhi? Mag-anam lang hinuon kalisod ang buhat... nag-anam nag biya kanako ang akong kusog... dili ko buot nga mahimong palas-anon ni bisan kinsa," yamyam sa tigulang dayong panguros ug miyahat siya sa langit. Maayo gani kay diha usay kuwarta sa balay, ug gitagaan ni Nanay ang tigulang sa kuwarta nga tukma sa bayad sa mga linabhan. Dihay langyawng pagbati nga misanap kanako: Ang mga sensilyo sa hilis nga kamot sa tigulang daw mga panas nga salapi ug limpiyo ug balaan sama kaniya. Gitayhopan niya ang sensilyo ug giputos sa panyo. Ug milakaw siya nga nagsaad nga mobalik sa sunod semana alang sa bag-ong mga labhonon.

 

Apan wa na siya mobalik. Ang linabhan nga iyang gipang-uli maoy kataposan niyang paningkamot ning kalibotan. Giabayan lang siya sa di mapugngang tinguha nga mahibalik ang mga propedad sa tinuod nga mga tag-iya— nga mahuman ang buluhaton nga iyang gisaad nga taposon.

 

Ug sa kataposan, ang iyang lawas, nga daw usa lamang ka kabhang nga pugsanong gipatindog sa puwersa sa kamatinud-anon ug kaakohan, napukan. Ang iyang kalag adto molabay sa dapit diin ang tanang balaang espiritu magtagbo, bisan unsa pa man ang ilang papel dinhi sa kalibotan, bisan unsang sinultihan, ug bisan unsa man nga batakan. Dili nako mahulagway sa hunahuna ang Paraiso kon di nako makita kadtong tigulang Gentil nga labandera. Dili gani nako mahanduraw ang kalibotan kon dili kabugtian ang kakugi sa maong tigulang.

(KATAPOSAN)