Biyahe

Biyahe
Sugilanon ni Omar Khalid

"MOHATOD kag Guadalupe, Nong?"

Hesuss! Diriyot masaag sa traha ang paghugot kos kataposang tuwerkas
stud bolt sa cylinder head dihang nadungog ko ang sangpit nga
naggunad habig sa saydkar. Pagyanghag nako gikang nagyaka habig sa
motor kay nagtiwas lagig lubag sa tuwerka human nakog kikhi sa karbon
nga baga na kaayong gilukdo sa kuwaho sa piston, nakita ko ang nawong
nga gigikanan sa pinaluray nga paningog, babaye, guwapa. Unya dihang
naklaro tingali niya nga dili pa diay ko tiguwang ug lagmit kami-kami
rang edara, mipahiyom siya ug miingon: "Aw, sorry ha? Abi nakog…"

"Hala… B-7 ra ba akong biyahe, Miss…" Wa nako kalikayi ang pagpanglad-
ok sa laway (dili tungod kay may nasangit-sangit pang kalami sa puto-
maya nga akong gitimo-timo ganiha; pinalit kang Kasyo-Bayot nga ako
gani tong gipangutana kon tinuod bang pastor na ron siya sa usa ka
relihiyon) samtang nagtan-aw sa puting paa nga mihana nag tikang
pasulod sa saydkar. Aron paglikay nga dudahan niya nga nalibat kos
amag sa iyang paa, nagpalamulamo kog hakop sa set sa liyabe ug
gibalik sa toolbox sa simod sa saydkar. "Mud-an nya kos taga B-9 kon
mosulod kos ilang linya. Hibawo ka, linya-linya man god mi dinhi,
ruta-ruta sad." Milantaw-lantaw kos bantaawng tulo ka daplin sa
paradahan nga naglikos sa lapad nga nataran sa merkado sa Bogo:
gikans groserihan ni Angie-Domie hangtod ngadtos baligyaanag magasin
ni Susing; gikans Royal Pharmacy sangko sa tubaan; ug gikans
ikaduhang tindahan sa Bulacan Thrifti Mart (nga karon nagkanihit na
ang mga baligya, ambot ngano kaha) hangtod sa Ricardo's— dinha nay
nag-estambay nga mga traysikol wa pay labot sa mga estrayker nga
andam molabyog (pero klaro kaayong naglikay-likay kang Tayding-Lab-
asera nga nagbarog duols iyang tarima, sigeng pangamay, "ihatod kos
Nailon, Dong, kay miabot na ron ang mga mananagat nakong suki" kutob
si kinsa ang molabay, kay gawas nga pang hebiweyt dibisyon ning
bayhana; di gyod kamaong mopadangog sa drayber nga maayra bag di ta
hapit na lang himoong boy-boy, "lugar dihas ka Malait, Dong, kay
hapit tag tubig— hapit sa tag gas, Dong, ilang Eddie Dilaw— hapit sa
diay tag palwas lubi, Dong, sugnod, ilang Mely" nga abi nimog dako-
dako gyog iplete kay marawon-rawon god nimo ang tibuok merkado apan
inig-abot nimos ilaha, heeesusss! modayog ingon: "Grabeeeng mahala na
man ros plete, uy; ihatod gyod ko didtos duols among pultahan, Dong,
kay kanse tas plete ngiyawa" dayog tunol og tibuok singko pesos nga
naglangsi lang sa daghang namilit himbis sa tamban-tuloy, sarang
kayasa!). Ang paradahan/tamaan ra para Guadalupe ang way nag-estambay
nga traysikol (kansang mga drayber, mga nawong ray akong nailhan, igo
ras pagyuyango-yango ug mumira-mira sa bisan asang dapit magkasugat-
sugat labi nag sa lagyong mga tabo: San Antonio, Goyong, Ilihan,
Kawit, Tambongon).

Humag panap-ong sa iyang ilong sa binitbit nga panyo,
miingon: "Nagdali man god ko. Ihatod lang ko, bi?" Misugod na siyag
tikang sa pinasobra nga tapaludo sa saydkar bisan wa pa siya
makakitag timailhan kon mosugot ba kog dili. "Mosabot ra tingali ang
mga drayber para ngadtos amo, uy, kay wa pa god sila dinhi."
Nanighapon kuno siya dinhis lungsod gahapon kay may giduawng karaang
klasmeyt su'd dinhas Pedro's Compound ug wa siya kahibawo nga ligas
na diays pamahaw ang biyahe para ngadtos ilaha, Guadalupe.

Morag sakto siya sa katarongan, da. Gawas pa, unsaon nako pagbalibad
nga maayo na man kaayo niyang pagkahimutang sa unahang lingkoranan sa
saydkar. Pero: "Morag kanse man kaayg ikaw rang usa, Miss. Paabot-
abot sa tag laing pasahero, ha, bisag usa o duha ba gyod nuon para
makatabla-tabla tas gasolinag 2T."

Ang tinuod, gusto kong moingon siya nga bayran lang nako ang imong
balig usa ka biyahe pero matay, nagpaugat pod ang kanahan. Di man sad
unta ko makaingon nga pobrehon siya kay sa iyang pamanit, artehon ug
sitsirika man kaayo nga gipalutaw sa hayag niyang meyk-ap. Gani, ang
iyang pahumot miilog man sa kalangsi sa akong saydkar nga wa nako
kahugasi gahapon human nakog hatod sa isdang baga-baga (nga usahay
nganlan namog awtobus kay ang kolor ining isdaa parehas gyod sa
pintura sa mga trak ni Corominas: puwahon nga dakoog mata, way ayo
tuwahon, sugba ra gyod, un-onan ba hinuon, pinauga) ni Marlinda-
Biyuda sa tabo sa Ilihan.

Apan sungog sad tingalis kapalaran, wa gyoy laing pasahero nga
miabot. Nahibawo ko nga udto-udto sagad ang kusog nga sakay para
Guadalupe pero nanaghap ko nga naay taga Guadalupeng pasahero nga
nasaag arong mga orasa ug nia sas palibot lang sa merkado, nagpaabot-
abot sag kasakyan. Ang mga taga didto gong dapita tagsa ra man
motugbong nganhis Bogo kay, gawas nga mahal-mahal lagi ang plete,
magtultol na man lang sila sa ilang pangarbon matag tabo— Huybes ug
Domingo— para dala na lang pong panimba apil na ang bisan unsang
katuyoan sa lungsod.

Nagsigeg panaguto, pangusmo, panuguto, pangusmo ang babaye. Duna
siyay gibagulbol nga siya ra say nakaklaro og unsingalan to.
Nakasabot ko nga gusto siyang makaulig temprano. Pero ahak, na! Labaw
pa nakoy nagbitik sa utot kon siya rang usa akong kasaran paglabyog.
Ang iyang kaguwapa dili ikapuli sa gasolina nga magasto para ngadto
lang sa Guadalupe, sa akong kuwenta-kuwenta lang. Hinuon, di lang ko
kaseguro kon di ba nako siya idagan, libre pa gani tingali, kon:
ibutang ta pananglit nga uyab mi, kay kapila ra bay pagpaplat-plat,
uy, magpadaot-daot bas makina hala, palyado man akong spark plug, Day
Kolasa (depende kon unsay iyang ngalan) ato usa ning hinloan,
ligwatan aron mopino ang kayo, unya suot dayons pila ka tudling sa
katubhan sa mga Dy aron lahi ang hinloan, lahi ang ligwatan, lahi ang
pakayohon. Apan, hesusmaryang balaan! Nangita kog kuwarta, dili
hinigugma.

Laing katarongan nga nakapakulkol sa akong kursonada paghatod niya
mao sad lagi ning kalay-on sa Guadalupe wa na lay labot sa libaong
nga morag mga buho sa sungkaan nga gipang-atang sa tunga sa dalan.
Unya, dako-dako sad god ning Guadalupe. Uroy kon adto ni siya
magpahatod sa bawnderi sa sunod baryo, sa Kumbado ba o duol adtong
gipuy-an nilang Rizza Costramos, klasmeyt sa uyab nakong estudyantes
CRMC sa una, Lorena Lahoylahoy— hesussss!— puwerteng layoa! Maaylagig
makapasahero ko inigbalik, pik-ak-pik-ap, unyag hanoy lang? Maong,
aahhh, paugat sad ko. Ada, mibagulbol pod kog ako nga ako ra say
nakabatig nakasabot.

Apan bisan ning mga orasa karon, saylo na tingalis tingpamahaw (kay
ang puto-maya nga gibangil-bangil nako morag nawad-an nag kalag su'd
sa ginhawaan, haw-ang na, lami na kaayong ihigop og tinuwang kitong
didtos karenderiyang Henry, kinamot lang kay ang maglugsot nga kan-
ong mais sa gingi-gingi sa tudlo makatabang man pagpalami sa
pamahawng inato, linarang ba nuong pawikan paresag puso, aguyyyy,
haskang hagkota inigpanug-ab labi nag balahan og bugnawng Jaz o
Sparkle ba), wa pa gyoy bisan usa lang ka traysikol nga para gyod
Guadalupe kay ako na lang unta ni siyang pasakyog lain. Nangabli na
lang ang mga tindera sa JM Agrivet, wa gyoy bisag anino na lang sa
laing pasahero nga para Guadalupe. Tungod sad tingali kay B-7 lagi
tawon ang sipra sa akong traysikol. Di sad ko kasinggit
nga "Guadalupe mo dinha, Nang, Nong, labyog ni…" kay basig mabatian
kos taga BTO, na, samot ang demalas. Buot na unta nakong pakanaogon
ang babaye sibaya bag unsa siya kaguwapa, unsa siya kasitsirika. Apan
nakahunahuna ko sa bag-ong giseminar sa taga BTO nga kamong mga
drayber, aymog pamilig pasahero aron makaingon ang taga lagyong lugar
nga buotan kaayo ang mga drayber sa Bogo.

Giagian na lang ko nilang Pauling, Aran, Eddie-Gamay nga gisakyan sa
mga lab-asera sa Nailon. Miagi sad si Wilmer nga nagkarga sa mga suki
unta nakong estudyante gikan gihapon sa naandan nakong ruta: Siocon-
Nailon-Gairan-Bag-ong Karbon. Matay, hurot akong ibog nila nga sayo
pa gani kaayo, puyde na gani tingaling mopahuway ngadtos bagsakan,
magtong-its-tong-its, hantak-hantak bag ginagmay kon magkamingaw ang
tamaan… libre nang datahan/adlawan sa Norkis (kay sagad ning among
mga motor inutang man tawon).

Pinugos na ang pangigham sa babaye. Miaksiyon nag kaguba iyang nawong
sa pinugos gihapon nga pangusmo. "Unsa, di pa gyod ta manglarga? Kon
nanglarga pa ta ganiha, hagbay ra unta tang naabot. Mao gyod ning mga
drayber ba, idugay-dugay kag larga aron hagdon nga pakyaw na lang.
Aypamilig pasahero, uy. Mora pog say baho ining imong traysikol nga
mamili mang kag pasahero." Sus, dakoas iyang luwa.

Labaw pas gipitkag lastiko akong dunggan. "Di baya sad, Miss. Kon
mamili pa ko, ikaw na tingali ang kinaguwapahan nakong napasahero
sukad kong nakat-og gunit sa manobela. Ako na tingali ang
kinasuwertehan kay nakapili ko sa unsay angay pilion sa usa ka
drayber. Na'ay, kita ka adto nila, o?" Gipabudlot ko ang akong simod
ug gitudlo si Celso nga nagsigeg katawa, nagsangkiig sa manobela, ang
iyang panan-aw nagtapon-tapon diri nako ug sa babayeng ako rong
pasahero; da, hapit lagi mabanggang amaw (maayra!) sa pinasobrang
gutter duol sa ayohanag relo ni Narding Susvilla. "Ibog gani tingali
kaayo nako na ron sila kay sa kadaghan sa mga drayber, miabot na man
kunog kinyentos kapin, wa pay labot anang mangawat-kawat og sulod
dinhing taga Medellin ug diin pa nang uban, atay! mayra bag may mga
prangkisang mga animal… sus, ako gyoy imong napilian! Pero sabta sad
god tawon ko. Buhi-buhi lang god ta. Esmol taym ra god tawon ning
amo. Kuyaw pa kaayo. Kibawo ba sad ka nga iniggunit namo sa manobela,
tua nas menteryos Corazon ang pikas namong tiil?" Wa na lang ko
mokomentaryo bahin sa giingon niyang lang-ig nga baho kay tinuod man
sad, hehe.

"Ah, di na namo na problema. Unsay gusto nimo? Mangadto ba nuon tas
BTO? Kibawo ba ka kon ig-unsa ming Danny?"

Mosinghag na gyod unta ko, kahunahuna ganig laparo sa babaye bahalag
mangapreso, kay gibatyag nako nga napanamastamasan ang garbo nako
isip traysikol drayber nga labihan nakong amping bisag pinobre lang
ni, ginagmay lagi. Apan paglitok gyod niyas ngalang Danny, mora kog
daob nga gikalitag ihi, nawad-an sa umoy. Si Danny ang dako-dako sa
BTO. Mikalit lag sakdap sa akong alimungawong ang gisugilon ni Eddie
adtong may pasahero siyang "gitigbas" niya gikas pantalan. Naatol man
sad god to nga dad-onon sa Verallo iyang anak-kamanghoran kay na-
dengue man kaha to. Sus, anak man diay tong Danny ang iyang
natigbasan. Nabawo lagi siyag luhod-luhod kang Danny nga di lang siya
embargohas prangkisa…

AW, kon hawod lang sa padaganay ang gipangita, makasulti silas
Pauling, Eddie-Gamay, Tata, Wilmer ug kinsa pa nang mga tigbiyahean
sa ruta sa B-7 kon kinsa gyoy giilang haring gangis mopadagag
traysikol. Daghan na ang mibadlong nako nga hinay-hinay lang, Bay
Ting, unsa may dalian nimo nga daghan mag suplay sa bendita si Padre
Figues kon panahon na gyong mangatubang tang Sampedro (labi na adtong
kakita gyod sila kon giunsa nako pagpapilit ang bamper sa akong
traysikol sa traysikol sad sa Celang's Bakeshop nga puno sa pan para
deliber, mitila-tila nas 100 kph ang akong speedometer, nga kon tan-
awon sa layo, matod pas hinubay ni Girmo, mora na kunog iro nga
naglambang ang duha ka traysikol). Pero matayg patuo ba ko. Sa
paminaw nako, ang kagawasan nga makab-ot sa tawo sa tulin nga padagan
lupig pay kagawasan sa utang. Ug puyra pangandoy, wa pa gyod nuon ko
kasuwayg kadisgrasya nga unta, matod nila, harabas man kong
mopadagan. Tanang pasahero nga misakay nako, kaluoy sa Diyos nakauli
sa ilang destinasyon nga kompletog ngipon.

Basta magdangadanga na ganis linyahan ang traysikol nga binudlisag
asul, kansang gitakod nga motor mao ang Yamaha RXT-135, daghang
pasahero ang mangluspad ug gani ang uban, dili na lang gyod mosakay,
dayog tulibagbag "ah, wa man kaayo ko magdali ba" mag-antos lag
paabot kon kang kinsang sunod daganon, sagad adtong Pauling kay kuno
tiguwang busa kumpas ang pinadaganan. Silang tanang taga didtong
dapita nasayod nga inigsaylo nako sa ilang Pidang sa Gairan, diin wa
na kaayoy balay, ang makina sa akong traysikol mosugod nag satong nga
morag may sakay nga pugante nga hadlok hiabtan sa mananakop, labi na
kay tanos kaayo ang sementadong dalan paingon sa Nailon.

Ang mga drayber sa habalhabal kun traysikol nga nagmanehog susama sa
gidrayban nakong modelo (nga largohon lag litok— 135),
makatestimoniya sa pagkapanuway modagan ning motora (puyra lang
adtong mga habalhabal drayber gikan sa San Remegio hangtod sa Daan
Bantayan nga nangasensiyo ang bagulbagol, gipatay lagi ining 135,
gipatay nga way preso-preso). Tinuod nga lupigon ni siya sa arangkada
nianang four-stroke nga Honda nga maoy uso ron, 155cc man kuno ang
displacement ana. Maayo sad baya na modagan labi nas arangkada. Pero
ako mismo makapamatuod nga anha makita ang katag sa subidas Libjo
labi nag kargados isdang binanyera kay mapugos man ang drayber
pagpalahutay sa primera-segunda. Kahibawo ko nga pugdawon ang clutch
lining sa mga four stroke dinha kon ilang i-half clutch-half clutch
kon di na madalag bira sa primera aron lang makapatong sa patag sa
Caduawan. Sa patag sad nuon, kon motila na sa 80 kph kining 135,
mabati dayon ang hadyong sa turbo (kay mao niy ilang ingalan sa morag
bao nga nagtakirong ilawom sa tangke nga, segun sa esplikar ni
Baristo-Mekaniko, modugang ning piyesaha pagpaentra og hangin sa
makina pagpiga og dugang puwersa) nga morag duha nay nagbunlot nga
makina, ibugok-bugok lang hinuon lagi ang gasolina, pero ang dagan
makapasaad sa mga pasaherong taslakan nga "sus, kon makaabot lang kos
amo nga way tatsa, managkot gyod kos kang Sr. San Vicente Ferrer o sa
Migo Poy ba kaha sa Antipolo". Sa akong paniid gani nga bisag menoran
pa nimo gikan sa dagan nga otsenta, ang makina mora lang gihapog
gisudlag demonyo...

SA pupasiplat nako sa samin, siyok kaayo ang dagway sa babaye.
Pagsaylo namo sa eskina sa mga dalan Dela Viña ug Capt. Aballe, igo
lang kong mirespetar og tunob sa preno dungan ang pagwilwig gamay sa
manobela kay mitabok si Ma'm Baring, maestra nako sa greyd por (nga
bisan kanunay kong hilabayan og tsok "hoy, Osting, Eustaquio… eyes to
the board" mirespetar man gihapon ko niya). Nahakupot ang babaye sa
dasbord nga morag nakalimot sa nahinawayan niyang kalangsi sa akong
traysikol.

"Ah… eh… hinay-hinay lang sad kay morag kusog ra ning dagana. Wa man
kaayko magdali ba."

Ah, wa koy tingog-tingog. Sa hunahuna nako, mmm, kusog god tawon, di
pa ni mao, Day. Tan-awa nya, o, ig-abot nato didtos gamayng tulay
duol-duol nas Guadalupe, tan-awon natog di ba ka kuyapan sa kalisang
kay di gyod nako menoran, targeton ra nako ang running board sa tulay
nga kahoy, kalusnagon na ra ba to, lubagon gyog tamas ginhawa ang
gasolinador. Sukad karon, di na ka kalimot nakong koleraha ka ug
kining biyahea ikapanulti nimos imong anak, sa imong apo, sa apo sa
tuhod, sungkod.

Nakita nako nga misugod nag tubod ang iyang singot. Misugod na sag
kaanod ang iyang meyk-ap. Mora nag nukos ang iyang nawong nga nag-
usab-usab ang kolor — moputi unya moitom. May witik sa katagbawan nga
akong natagamtaman.

Namatikdan nako ang mga welder sa Chremjem Metal Craft nga nahanunot
ang mga nawong paglingi kon kinsa kining drayber nga morag giyawaang
nagpalatos-latos og dagan bisag nia pas bisinidad sa lungsod. Mikilab
lang sa akong panan-aw ang tindahan ni Seng Kee (nga unta ganahan man
kaayo kong molingi-lingi dinhi kay naay bag-ong tindera nga
guwapahon; si Tata maoy unang nakadiskobre nga puwerte ganing sukoang
Luz pagkahibawo nganong adto nas Tata magpalitag 2T nga naa man untay
daghang namaligyag takos-takos lang sa merkado). Sa Parke, gipara kog
mga estudyante pero wa ko patental, bisan ganig menor na lang, puslan
man ning inatay ning lakawa ni. Unya mikurbada kos ilang Porsing Luna
(diin nasiplatan nakong dinha ang tiguwang sa pultahan sa gipaabangan
niyang puwesto kauban si Gremer Reyes kay parehas man ni silang
rayter; di tingali ni sila maayong rayter kay di gyod ko kasabot sa
ilang mga sugilanon, gawas lang kon gitikgitik kay maayo kaayo ni
silang manuwat og ingon ani, lagmit bahin na sag gitikgitik ilang
giestoryahan ron, atngan nya nako sa Bisaya kay mao man niy
kalingawan namo kon hinay ang pasada maudto, kana lagig mabinlan pa
kog kinabuhi ining biyahea, animal!).

Paglugsong sa CRMC, nasundan nakos Cleto (Anacleto gyod ni siya pero
usahay nganlan nakog Clitoris ning tawhana in onor adtong nabasahan
nakong estorya sa Bandera; Iningles man diay kuno nas tinggil nang
pu'nga, sarang kinataw-anay namong mga drayber; otro sad ni siyang
nakakat-og panigbas kay manganakay tawon iyang asawa nga tinaban kuno
niya adtong nagdrayb siyas serbis ni Dodong Junnie Martinez sa Cebu
City) nga para Hagnaya tingali, apson ang biyahe sa lansa para sad
Sta. Fe. Inay mopreno gisantak-santak nuon nakong gasolinador. Da,
pidpid laging amaw nga nakamatngon nga gisangkil-sangkil ang luyo sa
iyang mud guard (nga di na nako mabasa ang CLETO THE GREAT nga iyang
gipaletra didtos ilang Berong Escolar kay nabulit ni ron sa lapok,
ambot diin ning katunggana niya makuha ang iyang pasahero ron).
Pagtungas nakos Esso, gipiga nakog maayo ang segunda, pinakagit gyod.
Didto na nako ipawos ang tersera duol-duol nas simbahas Iglesia.
Paskang ngilngiga! Ang tingog sa makina, morag ayroplanong nawad-an
sa giya.

Sa napanid-an nakong kusog sa motor — kon kusog lay gipangita — wa
koy ikasulti. Wa gyod gani mokala o moaksiyon bag overheat kay sakto
man sad ang ariya sa bomba sa asayte, 2T, plas pang bag-o laging
gidekarbonays ang piston sa deposito sa karbon. Wa say kabalak-ang
platino kay CDI man ang electronic components ining 135.

Pagsaylo nas munisipyo, nakita kong morag sinilhigan ang lapad nga
highway paingon sa Cebu City kay wa gyoy bisag usa na lang ka
sakyanan nga nagtikawtikaw. Gitarap ra nako ang gamayng bahada sa
Marcella hangtod sa FRVMFC. Karon, duha na ka kamot sa babaye ang nag-
angkla sa duha ka kilid sa saydkar.

"M-monaog na lang ko. D-di pa k-ko gustong m-mamatay…!"

Kini bang naa tay gidahom nga isulti sa usa ka tawo, bisan pag
hagawhaw ra o naa ba kahay laing langas (sama lagi ining badyong sa
makina sa motor karon) nga makasamok sa atong pagpaminaw, tataw man
kaayo, tataw nato ang unsay mogawas nga pulong sa baba sa tawo, morag
panultihon sa salida nga dugay na natong nakita. Mao na. Mao ni ron.
Tataw kaayo nako ron ang iyang gisulti. Pero haym ba… nagpabungol-
bungol lang ko nga wa kunohay kabati tungod sa kakusog sa andar sa
makina nga nagpakita sa kaandam niining mobunlot ug labaw pa sa
gikusgon sa dagan niini karon, 100 kph na.

Miaksiyog kunol ang kuwarta martsa sa tungason paingon sa eskuylahan
sa Montesorri. Gilibkas ko ang tersesa, kanaog sa segunda. Pautong na
man. Gipasiplatan nako ang side mirror. Mmm, way nagsunod. Sa unahan,
ang kagang-kagang rang trak sa Bogo Fire Station ang akong nakita nga
may purohang ikasugat. Pero kahibawo kos dagan ining traka kay adtong
pagkasunog sa Campari, uling na man lay ilang naabtan (ug nga bisan
pag naabtan nila ang dakong kayo, unsa pa may ilang ipasirit nga ang
kakusgon sa tubig sa busloton nilang tangke, mas kusog pa man tandi
sa sirit sa ilang hose; sarang ahaka, kusog pa tingaling ihing
Konsehal Dading). Busa, nakaseguro ko nga di mi mag-agbat, mag-ilog
kinsay unang makalusot sa simangan para ngadtos Guadalupe, maunhan ra
nako silang Fire Marshall Tosong Estudillo.

Ang traysikol nga wa kabatig menor, miaksiyog barag sa kurbada dayon
nang sulod sa entrada sa Dakit Elementary. Kadtong mga estambay sa
tindahan nilang Pilar Catarata (nga tua nas Merika kay nakabanag
datong Kano nga tag-iyag paktorya kunos tsokoleyt, ambot tinuod ba,
mao may estoryang gipalakaw sa mga reporter sa radyo-baktas sa
lungsod), nahanunot ang mga nawong diri namo. Namorag sigbin ang
traysikol nga nagkalingawg layang nga namili-pili sa di kaayo lawom
nga libaong nga parte sa dalan. Karon, dili kay tingog ras motor ang
mabati kondili hasta ang hagurob, hinugangkol, inigot, ug linagaak sa
bisan unsang luag-luag nga parte sa traysikol kay gisugdan nag bola-
bola sa libaong nga di makaog iro.

Maoy giseguro nakog libre ang pangunahan ug pangulhiang ligid sa
motor batok sa libaong (kay sarang mahala ra bas bearing sa Bogo
Cycle; naay sa ubang namaligyag replacement parts, barato-barato ra,
pero mora mag pinangahoy na sad adtong mga motor nga daan-daan na,
ingos Paran). Ang side wheel nga nagsamual sa libaong (nga
makapahinumdom sa pangutana kon hain na ang gobyerno dinhing dapita),
nahaitsa-itsa dinuyogan sa pagkinagiit sa sidewheel spring. Ug sa usa
ka pagkilab sa akong kahimatngon, ang babaye dinha na sa sawog,
nagyaka, morag nalibang nga gitubol, nagkupot sa patonganan sa
lingkoranan (kay karon wa na dinha ang lingkoranan, ambot diin ra
kahang libaonga mahaitsa, bag-o ra ba to nakong gipa-upholster sa
kang Tonying Pabillon), nagpuli-pulig sudlot ang iyang luha ug sip-
on. Alsa og diyotay iyang sampot kay kon iyang iyaka gyod sa sawog,
ambot kon di ba kaha madugmok ang iyang pangiyoran sa ngilngig nga
inayagay sa traysikol.

Dili na usa ka babayeng guwapa ug sitsirika ang akong nakita sa
samin. Kon unsa siya kaguwapa ganiha didtos merkado, siya karon ang
babaye nga di pangandoyon bisan sa kalalakin-ang apikig nawong: ang
iyang meyk-ap gibanlas na sa iyang luha— ang lipstik nayutik na sa
iyang sip-on— ang iyang kaarte nahimong pulong sa pangaliyupo nga,
bisan di nako mabati taliwa sa nagkagubot nga kalibotan sulod ning
biyahe namong sinukdanay sa kabuang, nakapatagbaw sa gipaabot nakong
linugdangan. Ha! Hala, sumbong! Bisan pag adto ka sumbong kang
Secretary Lantion o bisan kinsa dinhang dagkog tai sa LTO, di tika
atrasan! Mmm… wa man gani sila kalimpiyo anang mga pikser sa ilang
opisina!

Paglugsong nakog gamay saylo sa Alpine Subdivision, tul-id na ang
dalan— tul-id, patag, mga kapis duha ka kilometro tingali ang katanos—
pero mao ra gihapon ang giladmon sa mga libaong, abog pa bay imo.
Apan wa na nako hunahunaa ang mga libaong. Ang nagdayak sa akong
hunahuna mao ang mubong tulay sa di pa moabot sa Guadalupe. Kining
tul-id nga dalan maoy himoon nakong lantsing pad sa kataposang
hurnada ning akong kabuang, kon kabuang man ganiy itawag ini. Anhi
nako ipakita ning bayhana ang kamangtas nga wa pa gyod tingali niya
masinati sukad siya nakakita sa kahayag sa kalibotan.

Segunda, pautong. Tersera, pautong gihapon. Dayong libwas sa kuwarta.
Ang turbo sa akong motor morag nakakat-og kabuot sa akong paminaw,
morag dinha ra sa akong kamot ang iyang paghiyak, ang paghigop og
dugang hangin abag sa akong laraw sa dugang puwersa sa makina. Kon
unsa kakusga ang hagiyong sa makina, ang hilak sa babaye, (aw, di
lang kay hilak, tiyabaw na gyod) mora pog may iyang turbo— giturbohan
sa iyang ilong nga dili hangin ang gihigop kondili ang linghod nga
sip-on nga di ra ba sad niya masaphid kay ang iyang duha ka kamot
morag iya sa usa ka tawo sa kahimtang nga kahulgonon sa pangpang, di
gyod mamuhi bisan pag magkinaunsa ang kalibotan.

Karon, naklaro-klaro na nako ang mubong subida. Inigtagkas nako anang
sagkaona unya lugsong gamay mao na ang mubong tulay, kahoy. Ang
speedometer mihawok na sa 110 kph (kining tingoga hinuos makina kon
di pa lang libaongon ang dalan, lagmit mipilit nas 140 kph). Di na
god unta kinahanglanon nga mo-low gear pa kay ang kalatos sa dagan
nga gihandos sa kabug-at sa traysikol, igo nang makatungas sa gamayng
subida. Apan aron mamentenar ang kaisog sa makina, mitersera gyod ko,
pangandam lagi sa tinguhang pagpalagpot sa espiritu ning pasahero
kong turtugok og ulo.

Sa dihang nahatungtong na ang traysikol sa kinaibabawan sa tungason,
nakita ko na ang dapit nga nahimutangan sa tulay. Dili tiaw ang akong
kahibulong nganong dunay daghang traysikol (nga nailhan nakong pulos
ila sa taga B-9) didtos pikas tampi sa tulay. Unsa ba kahay nahitabo?
Nia ra man diay ning mga karaho magyampungad dinhi mao diayng way
tawo tong ilang tamaan, di unta ko kahatod ining pasahero nakong
nagdala las tigaw.

Ang dugang pa gyod unta nakong paglubag sa gasolinador, nga
nasugniban sa mitubong hambog sa akong kahiladman labi na kay nia
diay magtan-aw sa pagahimoon nakong show, kalit lang nahauknol. Wa
koy nakitang tulay nga kahoy, ambot kon hain ra, natiwas na tingalig
kaguba.

Ning kakusgon, plas pa nga lugsongon lagig gamay, wa na koy
kahigayonan pagpahunong sa motor. Dili na akoy nanag-iya sa kontrol
sa distansiya ngadto sa tampi. Ang dagan nga akong gikalipay kaganiha
karon nahimong usa ka urom. Kon akong prenohag kalit, di kaha ko
itrapo ngadtos daplin, pidpid bas katubhan o sa unsang mga sabod-
sabod dinha sa daplin sa dalan? Mao nga…

MGA anino sa mga tawo ang akong nakita, naggabas-gabas.
Nagkalandrakas ang mga sulti, pulos gikan sa kaibabawan. Pero wa koy
naklaro kay morag nabungol pa ko, dili lang sa tingog sa motor,
kondili sa kawras kaulaw, bisag di na lang apilon ang kakuyaw sa
nahitabo.

"Sus, ang kinangilngigang mopadagan sa B-7 maayong pagkahulog sa
putol nga tulay sa Guadalupe…!" Sa akong kukarkulo mao gyod to,
labing menos, ang unod sa mga sulti-sulti didtos kaibabawan gikan sa
mga drayber nga morag nakalili og nagremedyohay dinhis ubos.

Hesuusss, wala na koy karsadang nakita! Mga kabaw nuon nanglumpat,
nanungtong sa bisan hain sa duha ka kilid sa nagkakighod nga sapa
diin sila gipanghigot; nangakugang sa kalit nga tinugibaw di pa lang
dugay. Wa sad ko moyanghag kon kinsa ang nanan-aw kay gilikayan nako
ang mga matang maluluy-on, nga seguradong para gyod nako, karon
nabanabana nakong nanagdungaw tingali sila dinhi sa sag-od sa sapa
(nga gipuy-an lang unta sa mga uwang ug piyo). Di ko angayng moyango
nila, sama sa pagabuhaton sa usa ka bohemyo nga drayber kon
ikahinagbo ang isigkaingong drayber, kay gibatyag nako nga di ko ron
drayber parehas nila. Wa koy kalahian sa manikopayg kasili nga
nabulit ang lawas sa lapok (tai pa gyod gani tingalis kabaw kay duna
may morag di maayong baho nga miesponghar sa palibot) niining
lunangan nga akong natimpasawan. Paghibalik sa akong alimungaw,
nakita nako ang babayeng akong pasahero nga maoy pagkahumag lugit sa
iyang estep-in, gibitbit, ug dayong bigiw og dagan, way lingi-lingi,
wa gani magbilin sa iyang pamilete, nagkalubong-lubong sa tagatuhod
nga lapok sa sapa nga talihubas na, subay ngadto sa unahan nga wa na
ko masayod kon asa sangko, wa sad koy tinguha nga masayod, peste!

Paglingi nako sa pikas kilid, nasabak sa hanap-hanap pa nakong panan-
aw ang akong traysikol nga morag anananggal nga nagtuwad (kon tinuod
man nga magtuwad ning tagibanwaha kon maoy nay moatake), ang atop na
lay naggimaw. Maayong pagkaugbok sa simod sa traysikol sa lapok,
nagburo-buro ang makina nga daw nagpahuwas sa iyang kapungot (kay ang
tambutso gisugdan nag sunop sa lagom-lagom, baho-baho nga tubig),
unya namatay rag iyaha, maay gani kay siya ra, ako buhi-buhi pa— oo,
buhi pa, pero gihinay-hinayg patay sa kauwaw sa makasunog nga mga
panan-aw. Hapit na gyod unta manglighot sa akong baba ang labing
hagtik nga pamalikas pahinungod niining lapok sa sapa nga naugbokan
sa akong traysikol— ang baho nga lapok nga maoy mipakauwaw nako
atubangan niining mga drayber… apan mao ra sang lapoka ang miluwas
nako nga karon, kon di pa tingali tungod sa morag kutson nga kahumok,
mabinlan na lang tingali kog pipila ka piraso sa ngipon, gusok; panit
ug unod mangahukab tingali, tuwaytuway mangatangtang, patay pa gyod
gani tingali. Ang pamalikas nahimo hinuong hilomon nga pasalamat.

Sama sa babaye, gihinay-hinay sad nakog ligwat ang nalubong nga
tsinelas, ug mihangad sa mga drayber, gidawat ang tanang panan-aw—
ang maluluy-ong mga panan-aw— samtang sa akong pandungog nahimong
bakgrawon ang inga sa lisang nga mga kabaw…
(KATAPOSAN)